Creativiteit als hulpbron
Ken je dat? Dat je cliënten en opdrachtgevers vanuit een ander perspectief naar hun vraag of uitdagingen wil laten kijken, maar je weet niet precies hoe dit aan te pakken? Je hebt wel eens gehoord dat je tekenen, schrijven, boetseren of fotograferen als middelen in je praktijk kunt inzetten, maar hoe en wanneer doe je dit dan en wat kun je ermee? Hoe maak je je cliënt bewust van wat er speelt en kom je tot een verdieping? Op onder andere deze vragen krijg je tijdens de reis ‘Creativiteit als hulpbron’ antwoord. Je gaat vooral zelf aan de slag zodat je vanuit je eigen ervaring de cliënt straks kunt begeleiden in de creatieve en kunstzinnige oefeningen. Zo leer je al doende wat het effect is van diverse creatieve oefeningen en hoe en wanneer je die in kunt zetten. Door zelf te ervaren, samen met anderen te experimenteren en te reflecteren krijg je steeds beter zicht op hoe je creativiteit als hulpbron kunt inzetten in je eigen praktijk. Reis over ongebaande paden en word je bewust van je eigen innerlijke creatieve bron en beeldenwereld, zodat je steeds weer uit deze bron kunt blijven putten.
Beeldend werken
Een cliënt, ik noem hem nu even Henk, komt bij mij in de praktijk omdat hij stressklachten heeft en als eens een burn-out heeft gehad. Dat wil hij niet meer, maar vervolgens werkt hij inmiddels harder dan ooit te voren. Hij heeft geen flauw idee hoe hij als alleskunner die burn-out toch heeft kunnen krijgen en al helemaal niet hoe hij kan voorkomen dat hij weer diezelfde richting op gaat. Soms zit een cliënt zo vast in zijn of haar eigen verhaal dat het lastig kan zijn een ingang te vinden om het gesprek een andere kant op te laten gaan. Of iemand is zo geïdentificeerd met zijn verhaal dat er geen ruimte lijkt voor iets ander. Of een cliënt kan gewoon de woorden niet vinden om te beschrijven wat hij of zij voelt of ervaart. Het werken met creatieve en kunstzinnige werkvormen kan dan een ander perspectief werpen op de vraag of het probleem van de cliënt.
Als we nog eens naar het voorbeeld van Henk kijken, bleek zijn probleem met elk woord dat hij sprak steeds complexer te worden. Tot het moment dat hij het niet meer wist wat nu voor of achter was. Door hem zijn probleem te laten tekenen, niet vanuit het mentale maar vanuit het beeldende perspectief naar zijn vraag te kijken, kwam Henk al snel tot de ontdekking dat de vraag die hij eigenlijk had, het werkelijke probleem waar hij graag aan wilde werken, helemaal niet zoveel met de angst voor een nieuwe burn-out had te maken. Door met een creatieve blik naar zijn vraag te kijken, kwam in dit geval Henk los van het verhaal dat hij zichzelf vertelde en kon hij bij de vraag onder de vraag waar hij eerst geen woorden aan kon geven.
Vaak zijn cliënten (en ook collega’s) verbaasd dat een schijnbaar simpele tekening (of andere creatieve oefening) zoveel effect en verdieping kan hebben. Het is van belang dat je als begeleider naast je cliënt kunt blijven staan om samen zijn of haar beeldenwereld verder te verkennen. Dit is voor cliënten vaak een spannend proces. Dit verkennen vraagt daarom van de begeleider behalve een goede coach/counsel/therapie opleiding, leren werken met beeldende middelen en ook bekend te zijn met je eigen beeldentaal. Een persoonlijk proces is daarbij volgens mij onontbeerlijk. Door weet te hebben van je eigen beeldentaal, kun je de taal van de cliënt ook beter leren verstaan. Het is eigenlijk net als zenmeditatie. Op het eerste gezicht lijkt het zo eenvoudig om 20 minuten op een kussen te gaan zitten en je ademhaling te volgen. Maar iedereen weet dat zodra je op dat kussen zit er van alles in je gebeurt en dan is het prettig dat er een getrainde zenleraar je kan begeleiden op je meditatieweg. Niet alleen door de juiste theoretische en praktische kennis, maar ook als voorbeeld van iemand die het proces dat je nu gaat heeft doorleeft. Zo werkt het ook met creatieve en kunstzinnige werkvormen.
Alles is goed
Vaak denken cliënten als ze horen dat ze een kunstzinnige of creatieve oefening gaan doen, nou dat is niks voor mij. Ook Henk waar ik het eerder over had, had zo zijn bedenkingen toen hij de eerste keer binnenkwam. De meeste cliënten denken bij creatief of kunstzinnig vaak een van de volgende dingen: “Dat kan ik nooit, daar ben ik niet goed genoeg voor, ik kan niet tekenen, schilderen, boetseren, etc”. Vaak leggen cliënten zichzelf hoge eisen op waar het beeldende werk aan moet voldoen. Dat het mooi moet worden (wat dat dan ook mag zijn in iemands ogen) of dat het aan bepaalde ‘vastgestelde’ regels moet voldoen (denk bij fotograferen aan regel van 1/3) is een veelvoorkomende weerstand die ik tegenkom. Het is dus zaak dat je als begeleider de cliënt helpt door deze weerstand heen te komen door steeds weer uit te leggen dat er geen goed of fout is, geen mooi of lelijk. Alles wat ontstaat is goed. Het gaat om het doen, om uiting te geven aan wat in je leeft en de boodschap die verborgen ligt in de creatieve uiting. Het vraagt om alle vooropgezette ideeën en verwachtingen los te laten en je over te geven aan het proces van creatie. Toen Henk zijn weerstande los kon laten en hij alleen maar een beetje mocht tekenen voor zichzelf, ontstond er vanzelf een beeld dat hem liet zien waar het nu eigenlijk om ging. Door samen naar het beeld te kijken, er op te reflecteren en de boodschap van het beeld naar boven te laten komen, kreeg hij steeds beter zicht waar hij zijn aandacht op wilde richten in zijn sessies met mij. Door het beeld kwamen er ervaringen en herinneringen bij hem naar boven, werden gedachten helder en gevoelens zichtbaar en kon hij de woorden vinden die ergens achter allerlei afweermechanismen verstopt zaten.
Probeer het zelf:
Bedenk een vraag waarvan je het antwoord niet weet. Hou de vraag losjes in gedachten. Welk beeld komt er bij je naar boven? Maak een schets van dit beeld en kijk er eens rustig naar. Wat zegt dit beeld over je vraag? Wie weet kom je door dit beeld al een stukje dichter bij het antwoord.
Misschien heb je ook wel gemerkt dat het beeld vragen oproept. Daarom is het altijd goed om samen met iemand anders naar je beelden te kijken. We hebben allemaal zo onze eigen blinde vlekken en juist hierin kun je als begeleider je cliënt een stap verder helpen. Als begeleider help je jouw cliënt of opdrachtgever zijn of haar weg te vinden in de beelden die zichtbaar worden, om dit vervolgens te vertalen in concrete acties en gedrag.
Herbronnen
Om jouw bron van creativiteit en inspiratie te kunnen laten stromen voor anderen, is het van belang dat je weet waar jouw bron te vinden is, hoe je er steeds weer naar terug kan en hoe je het levenswater hieruit kunt scheppen. Behalve weten wat wanneer werkt, is het juist ook van belang dat je zelf de ervaart wat een creatieve oefening met je doet. Vanuit die ervaring kun cliënten en opdrachtgevers begeleiden in hun ontwikkelingsproces. Door je eigen creatieve hulpbron aan te boren, kun je dit ook makkelijker bij anderen doen.
Meer informatie
Wil je meer weten over hoe je creatief en kunstzinnig kunt begeleiden? Kijk dan op de website van Moolelo. Boor je eigen creatieve hulpbron aan tijdens de verdiepingsreis: Creativiteit als hulpbron.
Wendy Smit
januari 2017
www.moolelo.nl